اثر آتش به عنوان یک عامل بوم شناختی بر ترکیب و پویایی پوشش گیاهی در مراتع نیمه خشک (مطالعه موردی پارک ملی بمو شیراز)

مراتع جزء اکوسیستم های طبیعی و پویا هستند که بیشترین سطح خشکیها (47درصد) را به خود اختصاص داده اند. مدیریت اکوسیستم های مرتعی چندان ساده نبوده، زیرا عوامل زیادی در آن دخالت دارند و ارتباط تنگاتنگی بین این عوامل وجود دارد. یکی از عوامل فیزیکی که تاثیر دوره ای آن در اعصار متمادی برای انسان و طبیعت حایز اهمیت فراوان بوده آتش سوزی می باشد. در نیم قرن اخیر در سطح جهان مطالعات زیادی به منظور بررسی پیامدهای آتش سوزی و تغییراتی که طی روند توالی اکولوژیک بعد از هر آتش سوزی در ساختار پوشش گیاهی و بطور کلی بر روی اکوسیستم بوجود می آید انجام گرفته است اما در کشور ایران کمتر به این موضوع پرداخته شده است. این تحقیق به منظور بررسی اثرات آتش سوزی تجویز نشده بر روی پوشش گیاهی مراتع مناطق نیمه خشک، در پارک ملی بمو شیراز که از ذخیره گا ههای ژنتیکی بسیار با ارزش گونه های گیاهی و جانوری محسوب می شود انجام پذیرفت. در این پارک ملی طی سالیان اخیر آتش سوزی های متعددی صورت پذیرفته است. در این راستا ابتدا آمار آتش سوزیهای 10ساله گذشته منطقه بررسی شد. پس از ارزیابی آتش سوزیهای بوقوع پیوسته و پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه، دو رویشگاه چاه سرخ و پالایشگاه که دارای تیپهای متفاوتی بودند انتخاب گردیدند. در هر رویشگاه سه منطقه شاهد، حریق یک ساله و حریق پنج ساله انتخاب گردیدند. پوشش گیاهی با برآورد درصد تاج پوشش گیاهان در 180 پلات یک مترمربعی به طور تصادفی-سیستماتیک در امتداد ترانسکت ها در شش منطقه در دو رویشگاه مورد بررسی قرار گرفت و نسبت به برداشت گونه های گیاهی و شناسایی آنها اقدام شد. نتایج نشان داد در بررسی پاسخ انفرادی گونه ها به آتش سوزی در منطقه چاه سرخ، چهار گونه crupinastram crupina ، centaurea intricate، scariola orientalis و taeniatiarum crinatum و در منطقه پالایشگاه دو گونه eryngium billardieri و aegilops triuncialis پاسخ معنی داری به آتش سوزی دادند. تنها گونه های scariola orientalis، eryngium billardieri، crinatum taeniatiarum به طور معنی داری در حریق یک ساله افزایش یافتند. آتش سوزی اثر معنی داری در منطقه چاه سرخ بر خانواده گندمیان (gramineae) و پروانه آسایان (papilionaceae) و در منطقه پالایشگاه بر خانواده میخک (caryophyllaceae)، چتریان (umbelliferae) و گندمیان (gramineae) نشان داد. گندمیان در منطقه چاه سرخ و چتریان در منطقه پالایشگاه به طور معنی داری در حریق یکساله افزایش نشان دادند. آتش سوزی اثر معنی داری بر غنا و تنوع گونه ای پوشش گیاهی در دو رویشگاه نداشته است. در آنالیز چندمتغیره اثر آتش سوزی بر کل گونه های گیاهی معنی دار بوده به طوری که گونه ها با سه منطقه در هر رویشگاه همبستگی نشان دادند. درمجموع با توجه نتایج به دست آمده نمی توان آتش سوزی را به عنوان یک عملیات اصلاحی در بهبود وضعیت مراتع منطقه پیشنهاد نمود.